۱)
پس بعد از درگذشت مرجان روایت‌های متفاوتی از پیشینه‌ی کارنامه‌ی خوانندگی او به میان آمد که هر کدام مشمول روایت‌های درست و نادرستی بودند.

اما نکته‌‌ای که وارطان آوانسیان در برنامه‌ی یادگزاری از مرجان در شبکه‌ی B.B.C فارسی درباره‌ی اختلاف حقوقی مؤسسات انتشاراتی آونگ و C.B.S بر سر انتشار ترانه‌ی کویر دل^۱ به یاد آورد، پرده‌ای از نظام ساخت و انتشار ترانه در سال‌های انتهایی پیش از انقلاب کنار زد که چه بسا در نگاه اولیه، ساده و معمولی به نظر برسد، (در این گفت‌وگو وارطان آوانسیان به خطا چند بار به جای C.B.S از عنوان B.B.C استفاده کرده است.)

گفته‌های وارطان آوانسیان (مدیر موسسه‌‌های انتشاراتی آونگ (ایران) و ترانه (لس‌آنجلس) درباره‌ی درگیری حقوقی موسسات انتشاراتی آونگ و C.B.S سر ترانه‌ی کویر دل با صدای مرجان در این گفت و گو وارطان آوانسیان به خطا چند بار به جای C.B.S از عنوان B.B.C استفاده کرده است.

موضوع درگیری حقوقی این دو ‌مؤسسه‌ی انتشاراتی در همان دوره، در هفته‌نامه‌ی جوانان امروز-به عنوان سرآمد هفته‌نامه‌های عامه‌پسند- نیز بازتاب یافته بود.

• هفته‌نامه‌ی جوانان امروز:
  _{(شماره‌ی ۶۱۰، ۲۳ مرداد ۱۳۵۷)}
  
  مرجان به خاطر اجرای آهنگ تازه‌ای که اخیراً از سری آهنگ‌های آژدبکان خوانده است، با دردسر تازه‌ای مواجه شده و کارش به دادسرا و شعبات تحقیق کشیده شده است و کمپانی سی.بی.اس علیه وی یک‌میلیون تومان خسارت ادعا کرده است.

هفته‌نامه‌ی جوانان امروز (شماره‌ی 610، 23 مرداد ۱۳۵۷)؛
شکایت C.B.S از مرجان و آونگ

این خبر و کیفیت پردازش و برخی بزرگ‌نمایی‌های متن آن (همچون رقم خسارت) در نگاه نخست از جنس خبر پردازی‌های شناخته‌شده این‌گونه از مجلات برآورد می‌شود که برای جنجال‌آفرینی سفارشی و برساخت اخبار حاشیه‌ای، برای جلوه‌دهی به تازه‌کاران و حتی ستارگان عرصه‌های مختلف، ساخته‌وپرداخته می‌شدند.

همچنان که پیش از این، همین هفته‌نامه در (شماره‌ی ۵۶۴، ۲۸ شهریور ۱۳۵۶)، با انتشار خبر آغاز به کار خوانندگی مرجان، از مشکل‌آفرینی احمدعلی راغب^۲ برای پخش ترانه‌ی دو دونه در برنامه‌ی رادیویی فرخزاد خبر داده بود.^۳

هفته‌نامه‌ی جوانان امروز (شماره‌ی ۵۶۴، ۲۸ شهریور ۱۳۵۶)؛
آغاز خوانندگی مرجان

اما با گفته‌‌های وارطان آوانسیان در این برنامه، دست کم مبنای حقیقی این خبر رخنمون شد که با گذر از اصل خبر و در تمرکزی دقیق‌تر، واگویه‌ای از رقابت مداوم و البته مفید کمپانی‌های تولید و انتشار ترانه در جذب خوانندگان معروف روز به حساب می‌آید. رقابتی که به گمان من، همچنان مؤلفه‌ی گمشده‌ی عرصه‌ی ترانه‌سازی این سال‌ها محسوب می‌شود و به گمان من سهم نبودِ آن را در کیفیت پایین مجموعه‌ی ترانه‌های دوران اخیر بسیار چشمگیر می‌نُماید.

۲)
بعد از مشارکت مؤسسات تاپ‌تن و استریودیسکو در اواخر سال ۱۳۵۵ و راه‌اندازی مجموعه‌‌ی تازه‌ای با عنوان آونگ، این ‌مؤسسه به پشتوانه‌ی مدیریت وارطان آوانسیان توانست حق انتشار انحصاری ترانه‌های تازه‌ی خوانندگان معروف روز از قبیل ستار، گوگوش، ابی، حبیب و… را به نام خود ثبت کند و از این راه در این عرصه یکه‌تاز شود.

چند ماه پس از پاگیری این ‌مؤسسه هم شرکت C.B.S آمریکا که پیگیر راه‌اندازی شعبه‌ای در خاورمیانه بود، تهران را به عنوان پایگاه اصلی‌اش انتخاب کرد و با حمایت مهدی بوشهری (شوهر اشرف پهلوی) در تابستان ۱۳۵۶ دفتر مرکزی‌اش را به فاصله‌ی یک خیابان از دفتر ‌مؤسسه‌ی آونگ راه‌اندازی کرد. (دفتر آونگ در خیابان مهناز (صابونچی فعلی) و دفتر C.B.S در خیابان پاکستان قرار داشت.)

ایده‌ی این شعبه، پیروی از رویکرد شرکت C.B.S در زمینه‌ی شراکت خالقان و خوانندگان در فروش آثار، به صورت درصدی از فروش کاست‌ها و صفحات گرام و همچنین بهره‌گیری از تجهیزات روزآمد تکثیر و انتشار کاست در این زمینه بود.
هم‌چنان که با وارد کردن سیستم برش نوار چهارتراکِ کاست به میزان‌ دل‌خواهِ کمتر از نوارهای معمول ۶۰ دقیقه‌ای (دو روی ۳۰ دقیقه‌ای)، زمینه‌ی شکل‌دهی و اجرای آلبوم‌های موسیقی را به معنای روز آن فراهم کردند. (به عنوان نمونه، تعریف و شکل‌گیری آلبوم گلایه‌ها با صدای داریوش، روی یک کاست ۳۶ دقیقه‌ای (هر طرف ۱۸ دقیقه) نتیجه بهره‌مندی از همین تجهیز بود.) ^۴

هفته‌نامه‌ی جوانان امروز (شماره‌ی ۵۶۲، ۱۴ شهریور ۱۳۵۶)؛
خبر راه‌اندازی مؤسسه‌ی انتشاراتی C.B.S

اما به رغم‌ هزینه‌کرد بالا، به دلیل همان یکه‌تازی شرکت «آونگ، سهم کمپانی C.B.S از بازار ترانه در ایران محدود باقی ماند. هر چند که قرارداد متفاوت این مجموعه با داریوش در تولید و انتشار انحصاری آلبوم گلایه‌ها برای معرفی این ‌مؤسسه کافی به نظر می‌رسید، اما برای رقابت با ‌مؤسسه‌ی آونگ -با آن حجم از ترانه‌های تازه و باکیفیت و همچنین مدیر باسلیقه‌اش- کافی نبود.^۵

با چنین پیش‌زمینه‌ای بود که انتشار ترانه‌ی کویر دل توسط ‌مؤسسه‌ی آونگ، به نموداری از رقابت یک ‌مؤسسه‌ی تمام خصوصی (آونگ) و یک ‌مؤسسه‌ی پرقدرت و متنفذ (C.B.S) بدل می‌‌شود؛

۳)
مرجان در ابتدا با ضبط ترانه‌های دو دونه^۶، اگه تو بخوای می‌تونی^۷، قطره‌ها^۸ و حسود^۹ و اجرای سه ترانه‌ی نخست در رادیو کار خود را به عنوان خواننده آغاز کرد که در این میان ترانه‌ی دو دونه، با نام دست زمونه در پاییز ۱۳۵۶ در آلبوم رنگارنگ ۶ مؤسسه‌ی انتشاراتی آونگ منتشر شد.

در این میان مرجان با قراردادی تازه، حق انحصاری انتشار ترانه‌هایش را به ‌مؤسسه‌ی C.B.S واگذار کرد که از پی این قرارداد، مجموعه‌ی ترانه‌های تازه‌‌ی او در آلبوم‌های شماره‌ی (۳۸) و (۸۶) ‌مؤسسه‌ی C.B.S و در سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ منتشر شد.

۴)
پس از حضور آژدبکان در ایران در سال ۱۳۵۷ و پخش گسترده‌ی اجراهای زنده‌اش از شوی تلویزیونی قریب افشار، کارهای او و به ویژه ترانه‌ی Viens Dans Ma Vie که پیش از این با دو کلام فرانسوی و ترکی استانبولی اجرا کرده بود، بسیار مورد توجه قرار گرفت.

با محبوبیت این ترانه، ‌مؤسسه‌ی آونگ هم ترانه‌ی بایگانی‌شده‌ی کویر دل را که ملودی آن برگرفته از ملودی اجرای اولیه‌ی این ترانه‌ بود، در تابستان ۱۳۵۷ و در آلبوم رنگارنگ ۱۳ منتشر کرد که همین هم مبنای درگیری حقوقی دو مجموعه شد.

• مرجان:
  _{(هفته‌نامه‌ی «جوانان امروز»شماره‌ی ۶۱۰، ۲۳ مرداد ۱۳۵۷)}این ترانه قبل از آنکه قراردادی با C.B.S داشته باشم و در زمینه‌ی خوانندگی به شهرتی رسیده باشم آن را اجرا کرده بودم. متأسفانه آن موقع کسی مرا به عنوان خواننده نمی‌شناخت و از پخش آن خودداری شد تا اینکه آهنگ مزبور با اجراهای متعدد آژدبکان در ایران سر زبان‌ها افتاد و چون در این موقع من هم در زمینه‌ی خوانندگی به شهرت رسیده بودم کمپانی صلاح در آن دید که آهنگ را روانه‌ی بازار نماید که با شکایت C.B.S مواجه شده است.

در واقع انتشار این ترانه در آن مقطع را باید نشانه‌ی تیزهوشی و شم قوی وارطان آوانسیان در زمینه‌ی کار تخصصی‌اش دانست. همچنان که از قرارگیری این ترانه در ابتدای روی اول این آلبوم، جدا از حساب‌گری‌های حرفه‌ای او می‌توان به میزان محبوبیت آن ترانه‌ی فرانسوی و همچنین انتظارِ آونگ از فروش اجرای فارسی شده‌اش پی برد.
چرا که بنا به سنت انتخاب‌های وارطان آوانسیان، مجموعه‌ی ۱۷‌گانه‌ی آلبوم‌های رنگارنگِ این مجموعه، معمولاً با تازه‌ترین ترانه‌ی خوانندگان تراز اول آن روزها آغاز می‌شده است؛ ۷ شماره با گوگوش، ۳ شماره با ستار، سه شماره با فرهاد و سه شماره هم با ابی؛
اما این بار و به رغم انتشار سه ترانه‌ی تازه با صدای ستار و ابی در این مجموعه (زنگ حساب، مرا دریاب! و باد و بیشه)، ترانه‌ی کویر دل با صدای مرجان در ابتدای آلبوم رنگارنگ ۱۳ قرار گرفته است.

به هر روی از صحبت های وارطان و همچنین متن گزارش هفته‌‌نامه‌ی جوانان امروز چنین برمی‌آید که با انتشار این آلبوم، شرکت C.B.S به استناد همان قرارداد انحصاری‌اش در انتشار ترانه‌های اجرا شده با صدای مرجان، از او و ‌مؤسسه‌ی آونگ در دادسرا شکایت کرده بوده است؛ اما نتیجه اینکه آونگ به استناد اینکه این ترانه پیش از عقد قرارداد میان مرجان و C.B.S اجرا و خریداری شده، در این دعوای حیثیتی، پیروز و از آن مهم‌تر حکم منع شرکت C.B.S در انتشار و تکثیر این ترانه را نیز به دست می‌آورد.^۱۰

۵)
نکته‌ی جالب‌توجه در این میان، شکل‌گیری یک شکایت حقوقی تازه علیه مرجان درهمان مقطع زمانی است.

آنجا که هفته‌نامه‌ی جوانان امروز در شماره‌ی ۶۰۷ (۲ مرداد ۱۳۵۷) از شکایت حسین منزوی از مرجان بابت بهره‌گیری بی‌اجازه‌ی او از غزلی سروده‌ی منزوی در ترانه‌ی سکه‌ی ماه خبر داد.

جلد کتاب حنجره‌ی زخمی تغزل
انتشارات بامداد، ۱۳۵۰

• حسین منزوی:
  _{(هفته‌نامه‌ی «جوانان امروز»شماره‌ی ۶۰۷، ۲ مرداد ۱۳۵۷)}

این غزل مربوط به کتاب حنجره‌ی زخمی تغزل می‌باشد که مدت‌ها پیش انتشاریافته و حالا با کلی تغییر و تحول هنری و موزیکال آن را به صورت ترانه‌ای تازه و مدرن ارائه داده‌اند. وقتی پرس‌وجو کردم فهمیدم آقایی به نام آرش^۱۱ که در زمینه‌ی ترانه و آهنگ سوابقی دارد این شعر را با آهنگی به نام خود، به خانم مرجان داده و لابد قراردادی هم منعقد شده است.

در ادامه‌ی این خبر مرجان هم در مقام پاسخ ادعا کرده که «شعر و آهنگ را از آرش خریده‌ام و مدارک آن هم موجود است».

هفته‌نامه‌ی جوانان امروز (شماره‌ی ۶۰۷، ۲ مرداد ۱۳۵۷)؛
خبر شکایت حسین منزوی از مرجان

۶)
گذشته از بقیه‌ی گفت‌وگوهای رد و بدل شده در این مورد، به گمان من مهم‌ترین قسمت این گزارش، در بند آخر آن و از زبان حسین منزوی آمده است. آنجا که می‌گوید:

«دیگر اینکه آقای دادیار زیاد راضی نبودند من دنبال این قضیه را بگیرم و گویا اصولاً به قانون حقوق مصنفین و مؤلفین اعتقاد ندارند.»

پانویس‌ها:

۱- ترانه‌ی کویر دل: کلام‌پرداز: بهروز رضوی، ملودی: برگرفته از ترانه‌ای فرانسوی، تنظیم‌کننده: اریک، خواننده: مرجان

۲- احمدعلی راغب (۱۳۲۳- ۱۳۹۹)؛ نوازنده و نغمه‌ساز سرودهایی چون مرتضی، ای شهید مطهر، خجسته باد این پیروزی، جنگ، جنگ تا پیروزی، خدایا تا انقلاب مهدی خمینی را نگهدار و…

۳- بنا به این گزارش احمدعلی راغب با ورود به برنامه‌ی رادیویی فرخزاد ادعا کرده که کلام ترانه‌ی دو دونه از اوست و این‌چنین کامبیز وحیدی (تهیه‌کننده‌ی برنامه) ناچار از پخش ترانه‌ی دودونه موقتا از رادیو جلوگیری نمود تا این مسأله بین مرجان و راغب حل شود.

۴- همچنان که احمدرضا احمدی مدیر واحد تولید کاست و صفحه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در گفتگویی با من تنها دلیل ثبت نشانه‌ی C.B.S روی جلد کاست برخی از مجموعه‌های تولیدی کانون را بهره‌گیری از همین سیستم تکثیر روزآمد C.B.S دانست، نه هیچ شراکتی در تولید محتوی و یا انتشار آن‌ها.

۵- وارطان آوانسیان در گفتگوی بلندش با نگارنده، بیان کرده که مؤسسه‌ی C.B.S در همان مطالعات اولیه‌اش برای امکان‌سنجی راه‌اندازی شعبه‌ی تهران، مدیریت این مجموعه را به خود او پیشنهاد داده که این پیشنهاد از جانب او رد شده است.

۶- ترانه‌ی دودونه: کلام‌پرداز: ابراهیم شکیبایی لنگرودی، ملودی: پرویز مقصدی، تنظیم‌کننده: واروژان، خواننده: مرجان

۷- ترانه‌ی اگه تو بخوای می تونی: کلام‌پرداز: رضا درخشانی، ملودی: پرویز مقصدی، تنظیم‌کننده: ناصر چشم آذر، خواننده: مرجان

۸- ترانه‌ی قطره‌ها: کلام‌پرداز: محمدعلی بهمنی، ملودی: صادق نوجوکی، تنظیم‌کننده: ناصر چشم آذر، خواننده: مرجان

۹- ترانه‌ی حسود: کلام‌پرداز: ایرج رزم‌جو، ملودی: پرویز مقصدی، تنظیم‌کننده: منوچهر چشم آذر (؟)، خواننده: مرجان

۱۰- شاید کمترین سود انتشار انحصاری این دو ترانه توسط ‌مؤسسه‌ی آونگ را بتوان دو دهه بعد و در بازنشر مجموعه ترانه‌های مرجان در آلبوم خاطره‌ها ردگیری کرد؛ آنجا که صدای پالایش‌شده از این دو ترانه، به مراتب از کیفیت بقیه‌ی ترانه‌های کارنامه‌ی خوانندگی او، باکیفیت‌تر و خوش‌صداتر به گوش می‌رسد.
چرا که بنا به گفته‌ی وارطان آوانسیان در گفت‌وگو با نگارنده، او در همان سال‌های ابتدایی بعد از انقلاب نسخه‌های Master شده‌ی همه‌ی آلبوم‌های ‌مؤسسه‌ی آونگ را از ایران به آمریکا منتقل کرده بوده است. همچنان که دسترسی کنونی به نسخه‌های باکیفیت‌تر ترانه‌های پیش از انقلاب خوانندگانی چون گوگوش، ستار، ابی، شاهرخ و. نیز ثمره‌ی همکاری آن‌ها با ‌مؤسسه‌ی آونگ و در نتیجه منتقل شدن نسخه‌های باکیفیت کارهایشان به غربت است. (مقایسه‌ی این موارد با نسخه‌های در دسترس از ترانه‌های پیش از انقلاب کارنامه‌ی خوانندگانی چون داریوش، رامش و یا هایده که پیش از انقلاب همکاری کمتری با ‌مؤسسه‌ی «آونگ» داشته‌اند، به درک این مسأله کمک بیشتری می‌کند.)

۱۱- منظور آرش سزاوار است.